Symbyllur e shtatmbledhur, i heshtur, me gjunjtë afër mjekrës, i pavëmendshëm për vendbanimin e tij dhe i ushqyer pa kërkesën e tij: kjo është gjendja dhe pozicioni fillestar i njeriut në mitrën e nënës që në mendje të ngjall idenë e një qenieje të kthyer tërësisht kah vetja dhe me shkelmimet e herëpasherëshme sikur dëshiron ta ruajë qetësinë e këtij introversiteti të pavetëdijshëm nga ngacmimet eventuale. Prishja e kësaj gjendjeje qetësie eintroversiteti, në aktin e lindjes njeriun e bën të qajë. Në fakt, të qarët gjithmonë është rezultat i ndryshimit të gjendjeve.Me ndryshimin e gjendjes dhe pozicionit të tij fillestar, gjegjësisht me daljen nga mitra, njeriu e humbet këtë “parajsë” dhe njëherazi inicohet edhe kërkimi i menjëhershëm i sigurisë i cili shfaqet që në fillesat e zhvillimit të tij jashtë kësaj “parajse”. Ai është i pajisur me instinktin e thithjes dhe nëpërmjet oreksit gjen siguri në gjirin e nënës apo gjetiu për të vazhduar rrugëtimin e tij jetësor. Secila qenie njerëzore me psikologji normale zhvillimi arrin në një shkallë zgjimi dhe nëpërmjet këtij zgjimi ndërton vizionin ndaj jetës dhe botës. Mirëpo, shkallët e zgjimit janë të ndryshme prandaj edhe vizionet ndaj të njëjtës botë ndryshojnë. Sikur zgjimi njerëzor i shkallës më të ulët të ishte i njëllojtë me zgjimin shtazor, njerëzit nuk do ta katandisnin botën e tyre në kriza politike, ekonomike, ekologjike dhe çfarëdo krize tjetër të mundshme që vjen nga njeriu kundër vetë njeriut dhe ambientit ku ai jeton. Qeniet më të larta natyrshëm kanë edhe qëllime më të larta por ajo që i shpërfytyron, degradon apo fisnikëron këto qenie (në raport me qëllimet) është mënyra që kanë zgjedhurpër t’i realizuar qëllimet e pikësynimet e tyre. Ndjenja e frikës, në çdo periudhë historike, ka qenë një “referencë” e përshtatshme që masat të manipulohen dhe kontrollohen lehtësisht nga perandorët dhe pushtetet e tyre autoritare. Frikësimi i masave ndodh gjithnjë nëpërmjet kërcënimit por që kërcënimi të ketë sukses në nivel të gjerë, masat duhet të jenë të bindura ndaj ideologjisë politike që i drejton ato dhe fillimisht kjo realizohet nëpërmjet indoktrinimit (duke shfrytëzuar besimin si dimension i patjetërsueshëm i natyrës njerëzore). Kur procesi i indoktrinimit të ketë korrur sukses, atëherë përligjet edhe kërcënimi fizik dhe rrjedhimisht mund të bëhet edhe pastrimi i terrenit duke eliminuar grupet a individët që nuk janë frikësuar të mendojnë njëdimensionalisht dhe i kanë rezistuar konformizmit kolektiv. Kërcënimi tashmë përfshin dy rrafshe: kërcënimin nëpërmjet doktrinës për t’i kontrolluar të bindurit dhe kërcënimin nëpërmjet pushtetit të forcës për t’i mposhtur të pabindurit. Dukuria në fjalë është karakteristikë e pothuajse të gjitha pushteteve autoritare duke përfshirë edhe teokracinë si formë diktatoriale e sundimit politik e cila është edhe tema e kësaj trajtese. Psikologjia e pushteteve teokratike instalon te masat konceptin e frikës duke e bërë taban të përshtatshëm për ndërtimin e ngrehinës së pushtetit fetaro-politik. Por ç’është në fakt frika? Kur dhe pse frikësohemi dhe a mund të frikësohemi nga e panjohura? Secili nga ne kemi përjetuar ndryshimet fiziologjike brenda trupit në raste kur jemi ndier të rrezikuar dh këtë gjendje e kemi quajtur frikë. Sidoqoftë, në botën njerëzore nuk është e pranishme vetëm frika nga rreziku i jashtëm siç ndodh me kafshët që janë të ekspozuara ndaj rrezikut në natyrë. Bota njerëzore njeh frikërat: frikë nga sëmundja por edhe nga mënyra e mjekimit, frikë nga e cila buron mirësjellja ndaj atyre që i duam (sepse duke u frikësuar se mos e humbasim dikë që e duam përpiqemi t’i përshtatemi dëshirave të tij duke i harmonizuar me qëllimet tona), frikë e cila inicon mirësjellje ndaj atyre që nuk i duam por jemi të detyruar të jetojmë nën pushtetin e tyre, frikë nga përceptimet iluzive kur nga një distancë objektet me ose pa shpirt, mund të na shfaqen si gjëra që përbëjnë rrezikshmëri, frikë nga ëndërrat, frikë nga speciet e tjera që mund ta rrezikojnë jetën njerëzore, frikë nga vdekja, fobi nga dukuri të llojllojshme deri edhe psikopatologjike, ndërkaq të gjitha këto lloje frikërash me pak fjalë mund të përmblidhen si frikë nga rreziku sepse të ndjerit e rrezikut prodhon frikë ndërsa frika është mungesë e sigurisë. Do të ishte e rëndësishme për shëndetin trupor, mendor dhe shpirtëror që të mos shpërfillet fakti se ndonjëherë frika nga rreziku është më e rrezikshme se vetë rreziku por njeriu nuk është i sigurt çdoherë për këtë. Kur rrezikohemi befas dhe papritmas, mendjes nuk i mbetet kohë të merret me akrobacione që ndjellin frikë, prandaj intuitivisht, ne më shumë mbrohemi sesa frikësohemi. Njeriu mund të frikësohet vetëm nga e njohura sepse është e pamundur të ndiejë frikë nga diçka për të cilën nuk është në dijeni, ndërkaq është diç tjetër nëse gjëja nga e cila frikësohet përbën ose jo njëmendësisht rrezik për qenien e tij. E gjithë drama e jetës njerëzore është kërkim sigurie por mbi të gjitha është vetëvetëdija ajo që e bën njeriun ta përjetojë atë lloj frike që është ekskluzive vetëm për të: frikën metafizike në botën që nuk është product njerëzor. Meqë as vetja e as bota ku jeton ai nuk janë prodhime të tij, ai nëpërmjet prirjes së tij burimore vihet në kërkim të sigurisë ontologjike në mënyrë që ta kuptojë gjendjen e tij fillestare dhe përfundimtare. Mu këtu është pikënisja e rrugëtimit përtej jetës tokësore, rrugë kjo që ka udhërrëfyes natyrshmërinë, zemrën dhe arsyen të cilat harmonizohen me Zbulesën Hyjnore duke ia zbuluar njeriut veten e tij, mikrokosmosin që gjendet në vetë njeriun apo sipas një urtësie të përshpirtshme (e thënë nga një udhëtar ikësaj rruge), duke ia zbuluar njeriut të vërtetën se ai është “një oqean dijesh i fshehur në një pikë vese”. Natyrisht, njeriu është edhe copëz e mozaikut shoqëror dhe nuk udhëton fare vetëm, i duhen mësuesit e vërtetë me përvojat, mësimet dhe instruksionet e tyre, i duhet një karakter dhe një prirje e forte individuale, në të kundërtën do të bëhet mjet në duart e teokratëve dhe do të shërbehet me mejtet ose mënyrat e rekomanduara nga të njëjtit, apo sipas një shembulli satirik, do t’i ngjajë të dehurit që kishte ngatërruar kollaren me litarin:
I dehuri që sytë e vet s’i la për të parë
Në vend të kollares në qafë lidhi litar
Dikush iu përgjërua: “Më thuaj pashë jetën,
Për ç’arsye o shok do shkosh ta varësh veten?
Me habi i dehuri i tha: do ik në një gazmend
Por s’dehem dot si ti se do pi me mend.
Të nisesh për atje ku duhet me mjetet apo mënyrat që nuk të shpiejnë në destinimin e synuar, nuk është thjesht një fat tragjik individual por edhe një tragjedi kolektive e përhapur në mënyrë zinxhirore. Nuk është thjesht varfëri mendore por edhe mjerim i rrënjëzuar në shpirtin njerëzor, kur karaktere të caktuara dëshirojnë që hyjninë e ndërtuar në imagjinatën e tyre t’ua imponojnë pamëshirshëm popujve duke ushtruar pushtet politik në emër të këtij idhulli që nuk është më shumë se sa një produkt i mendimit dogamatik e literalist. Siç kemi pohuar edhe në trajtesat tona të mëhershme, pritja, përpjekja, pretendimi dhe synimi i dikujt që të tjerët të jetojnë sipas mendimeve, bindjeve, shijeve dhe dëshirave të tij është përkufizuar me njëfjalëshin: egoizëm. Madje, duke qenë në këtë gjendje, këto karaktere nuk mund ta pranojnë një të vërtetë që mund të ofrohet nga të tjerët (ciladoqoftë ajo e vërtetë), vetëm për arsye se nuk është zbuluar nga vetë ata. Kur dogma shndërrohet në ndjenjë dhe ndjenja bëhet pjesë e karakterit, e vetmja gjë që mund të fitosh nga përpjekjet për ta bindur atë që tashmë është në këtë gjendje, është humbja e kohës. Idhulli i lindur dhe i rritur në mendje, tashmë nuk mund të qendrojë në pozicionin fillestar, ashtu siç nuk mund të qëndrojë as fëmija nëntëmuajsh më tutje brenda mitrës, vetëm se dalja e një qenieje të njëjtë nga një qenie e njëjtë quhet lindje ndërsa dalja e një idhulli nga mendja quhet lindje e teokracisë. Që të jemi vërtetësisht të drejtë, duhet të pohojmë se kur teokracitë nuk mund të aplikohen në shkallë të gjerë zyrtarisht, ato të paktën realizohen në një plan tjetër më të ngushtë, në atë provincial, familjar dhe individual, privatisht. Historia është dëshmitare për pasojat e teokracive si në Perëndim, ashtu edhe në Lindje. Si dhuratë të teokracisë së Europes mesjetare kemi pasur Renesansën që përveç seishte rilindje e diçkaje, njëkohësisht ishte edhe rivdekje e shumëçkaje. Renesansa ishte njëkundërpërgjigje e fortë ndaj teokracisë që shfrenueshëm ushtroi dhunë dhe persekutoi njerëz të elitës intelektuale europiane dhe njëherazi ishte edhe eklipsuesja dhe margjinalizuesja e vlerave tradicionale që Natyrën (duke përfshirë edhe njeriun në të) e shihnin si Libër të Hapur Hyjnor ku mund të lexohet e vërteta e ekzistencës. Mbase më e dobishme është të mos kesh fare ide për Të Vërtetën se sa të kesh një ide të padenjë për Të. Epilogu i Renesansës kulmoi me Revolucionin Borgjez Francez dhe çshjentërimin e sekularizimin e jetës. Në raste të tilla nuk mund të mos e arsyetosh mendimin e turmave, që të lodhura nga presioni, persekutimi e gjakderdhja në emër të fesë, sekularizmin që “i shkarkoi nga detyrimet e shenjta” ta çmojnë më shumë se “predikimiet e tempujve që dashurinë ndaj urtësisë e kishin dëbuar nëpërmjet teokracisë”. Elementet teokratike në Lindje, me shthurjen e qytetërimit tradicional dhe kolonializimin perëndimor, mohuan traditën mijëvjeçare (që për popujt ishte sofër e amshueshme ku gatuheshin dhe shijoheshin kafshatat e përshpirtshme dhe eliksiri i njohjes së vetvetes) dhe injektuan një teologji sterile të cilën e veshën së jashtmi me ca terme të fjalorit tradicional. Por, çfarë ndodh me të paditurin që vesh rrobat e dijetarit, përveç faktit se mbetet njëlloj i paditur? Ndodh që padituria e tij të aplikohet praktikisht dhe nëpërmjet këtij aplikimi ta shkatërrojë veten dhe shoqërinë, ashtu siç ka ndodhur tashmë faktikisht. Madje edhe më keq se kaq sepse, si zakonisht, injorantët janë të destinuar t’u shërbejnë hipokritëve. Teokratët e Orientit, (qofshin ata me pushtet të madh apo të vogël, pushtet privat apo zyrtar) shpresojnë se duke sunduar politikisht do ta rikthejnë dinjitetin fetar, por sado të jetë e madhe dëshira, problemet jopolitike nuk mund të zgjidhen politikisht. Ajo që mbart këtë dinjitet është pikërisht tradita që është mohuar pa dashje e me dashje nga teokratët e pushtetshëm e të papushtetshëm. Rizbulimi i sërishëm i traditës së shenjtë mund të kultivojë njerëz që mund të ofrojnë vlera në të gjitha rrafshet, duke mos i përjashtuar as vlerat politike. Të rizbulosh këtë traditë, domethënë ta kuptosh shijen e dallimit, ta kuptosh se ideja që kemi për të vërtetën nuk është vetë E Vërteta, mendimi që kemi për zotin nuk është vetë Zoti, që instalimi i konceptit të frikës nuk mund të jetë burim udhëzimi dhe afrim me Mëshirëplotin, sepse njeriu është I prirur të qëndrojë sa më larg gjërave që e frikësojnë dhe asnjëra nga llojet e frikërave të sipërpërmendura nuk ka të bëjë me raportet njeri-Zot. Teokracitë janë idhuj nëpërmjet të cilëve teokratët ia mbyllin rrugën vetes dhe të tjerëve kah Realiteti, prandaj teokracitë prodhojnë ateizëm ose edhe më keq, prodhojnë fetarizma që e bëjnë njeriun t’i përulet dhe lutet mendimit të vet. Dëshira për ta standardizuar intelectin njerëzor është e pamundur po aq sa dëshira për t’i bërë njerëzit fizikisht të ngjashëm sepse është pikërisht dallimi i vlerave, mendimeve, përqasjeve ai që e përbën madhështinë e mozaikut njerëzor. Ata që botën e kundrojnë bardh e zi, ndiejnë neveri nga shumëngjyrshmëria e botës. Uniformimi i ushtarëve me të njëjtat rroba nuk domethënë edhe trimëri, gadishmëri dhe shkathtësi e shkallës së njëjtë për të gjithë ushtarët, prandaj formën pa përmbajtje të urtët e kanë krahasuar me shpatën prej druri e cila sado që së jashtmi mund ta kënaq syrin, në rast përdorimi nuk e arsyeton pamjen e saj. Teokratët, (qofshin ata me kollare apo pa to fare) kanë të drejtë të mendojnë teokratisht sepse njeriu është bërë për të menduar me mendjen e tij por jo edhe që mendjen e tij ta ofroj si idhull adhurimi për të tjerët. Që e vërteta e zemrës të rizgjohet përbrenda, njeriu ka nevojë përkohësisht të heq dorë nga informacionet që vijnë nga jashtë nëpërmjet shqisave dhe për një kohë ta ndiejë se si zgjohet zemra e tij që është pasqyrë e cila mund ta reflektojë realitetin nga bota e padukshme në të dukshmen. Erërat e Mëshirës Hyjnore fryjnë dhe perdja midis zemrës dhe Realitetit ngrihet e njeriut s’i mbetet tjetër veçse ta mohojë teo-n dhe ta pohojë Realitetin. Madje, kjo mund të ushtrohet edhe kur jemi symbyllur e shtatmbledhur, të heshtur, me gjunjtë afër mjekrës, si në pozicionin fillestar, në gjendje introversiteti, gjithmonë para se të dalim nga kjo botë dhe një përpjekje e tillë (përveçse na mbron nga të qenët teokrat) është edhe kthimi ynë te Njëshi para se vdekja ta ngrejë tërësisht perden nga zemra dhe të shihen esencat e gjërave në një botë nga e cila frikësohen teokratët.
Fatmir Muja 2010
